Erozyjna działalność rzeki – w miniaturze

Jest takie miejsce w województwie świętokrzyskim, gdzie znajdują się tropy dinozaurów odciśnięte w skałach i można je zobaczyć na miejscu a nie w jakimś muzeum. Ja tak lubię… I w takim właśnie celu udałem się do rezerwatu Gagaty Sołtykowskie. Faktycznie, tropy są, można je zobaczyć i robią wrażenie. Na dowód zdjęcie poniżej. Ale…  

Ale to co mnie zachwyciło, to krajobraz dawnej kopalni glin ceramicznych. Kopalnia jest nieczynna od 1977 roku, więc od tego czasu środowisko jest pozostawione same sobie i na obszar zdegradowany przez człowieka (bo tym jest kopalnia odkrywkowa) powtórnie wkracza przyroda. Na obszarze samego wyrobiska znajdują się dolnojurajskie mułowce oraz iłowce, które powstały w wyniku lityfikacji, czyli sklejenia ze sobą osadów z budowanych z mułów oraz iłów. Generalnie są to skały niezbyt odporne. Dodatkowo gdzieniegdzie znajdują się bardziej odporne piaskowce. Odnajdziemy je zarówno w niektórych miejscach na powierzchni jak i na dole wyrobiska. Taki zestaw skał powoduje bardzo ciekawe efekty. 

A mogą one przypominać zbocza szczytu Benbulbin w Irlandii. Ten szczyt zbudowany jest z wapieni w górnej części oraz z mułowców w dolnej partii.

By Subhrambar - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=119631115

W Gagatach Sołtykowskich, gdy woda przebije się już przez warstwy piaskowców w górnej części, zaczyna rzeźbić zbocza nadając im bardzo zbliżony wygląd do tych, znajdujących się na stokach Benbulbin.

Tam, gdzie woda zaczyna płynąć przez mało odporne na niszczenie mułowce, możemy obserwować rzeźbotwórczą działalność rzeki górskiej w miniaturowej skali, pomimo tego, że nie mamy tu ani gór, ani rzeki (tylko wody opadowe, które płyną wyrzeźbionym przez siebie korytem). 

Pomimo tego, że woda nie płynie przez cały czas, to potrafiła wciąć się bardzo głęboko w powierzchnię terenu. Tak więc chociaż widoczne na zdjęciach formy terenu powstały w wyniku erozji wód opadowych, to bez problemu możemy je odnieść do działlaności rzeki w górnym biegu. Mamy więc widoczny doskonały przekrój litery V (dolina posiada wąskie dno i strome zbocza). Na myśl może nam tu przyjść na przykład przełom Dunajca. 

W miejscu, gdzie łączy się kilka wylotów tych „dolin” tworzy się rozleglejszy fragment doliny o szerszym dnie. Fotografia poniżej. 

Warto jednak zauważyć, że samo nachylenie owych dolinek, nawet tych głęboko wciętych jest niewielkie. Woda silnie wcięła się w podłoże zbudowane z mułów, ale jej działalność erozyjna już nie jest tak duża, gdy dokopała się do nieco bardziej odpornych skał. 

Gdy woda wypływa na przedpole owych mini gór rozlewa się na szerszym terenie.

W rezerwacie znajdziemy jeszcze jeden element rzeźbotwórczej działalności rzeki w miniaturze – wodospady. Na kilku poniższych zdjęciach doskonale widać, że wodospad tworzy się w miejscu, gdy woda dokopuje się do bardziej odpornych skał znajdujących się w podłożu – w naszym przypadku są to piaskowce. Miejsce, w którym znajduje się wodospad, tworzy lokalną bazę erozyjną a więc poziom, poniżej którego woda płynąca powyżej nie jest w stanie się wciąć. Dopiero postępująca erozja wsteczna będzie w stanie doprowadzić do zmiany bazy erozyjnej i głębszego wcinania się wód. 

patronite-logos-1

GeoEdukacja to grypodcasty, kanał youtube i ta strona internetowa.

Wspieraj działalność GeoEdukacji w serwisie Patronite

Najnowsze posty:

Współrzędne geograficzne

Są takie tematy, które trudno wytłumaczyć tylko za pomocą dźwięku. Czasami trzeba sięgnąć również po

1. Metody badań

Zmiany klimatu w przeszłości

Wykresy przedstawiające zmiany klimatu (średniej temperatury powietrza) w okresie nawet do 70 milionów lat temu.

15. Relacje człowiek środowisko 18. Problemy współczesnego świata 3. atmosfera

Konkurs “Geografia AI 2”

"Geografia AI 2" to druga edycja konkursu przeznaczonego dla uczniów klas 7-8 szkół podstawowych oraz

inne

Szerokość geograficzna a klimat

Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na klimat danego miejsca jest szerokość geograficzna. To wraz z nią

3. atmosfera

Znajomość mapy fizycznej Polski

Na stronie www w zakładce Aktywności online pojawiła się seria nowych quizów. Dzięki nim sprawdzisz

16. Środowisko przyrodnicze Polski

Dodaj komentarz