Posłuchaj w formie podcastu:

Azja jest największym kontynentem, ale słowo “naj” nie będzie odnosić się tutaj tylko i wyłącznie do jego powierzchni. To na tym kontynencie spotkamy największą liczbę rekordów dotyczących środowiska przyrodniczego. To na obszarze Azji mamy do czynienia z najwyższym łańcuchem górskim, czyli Himalajami, w którym oczywiście znajduje się również najwyżej położony punkt na świecie, mianowicie chodzi o szczyt Mount Everest, którego wysokość wynosi 8848 m n.p.m.

Ale równocześnie to w Azji znajduje się najniżej położony punkt na lądzie, a więc depresja i jest to obszar lądu położony poniżej poziomu morza. Najgłębsza depresja znajduje się w pobliżu Morza Martwego, a jej głębokość wynosi 430 m poniżej poziomu morza.

To również w Azji spotkamy najgłębsze na świecie jezioro, a więc jezioro Bajkał, którego głębokość przekracza 1600 m. Również w Azji będziemy mieć największe jezioro na świecie, które nazywa się Morze Kaspijskie. To także w Azji będziemy mieć przykład jeziora, które w jednej części jest słone, a w innej części ma wody słodkie, chodzi o jezioro Bałchasz. Również w Azji będziemy mieć najwyżej położoną wyżynę, mianowicie chodzi o Wyżynę Tybetańską.

Zdecydowaną większość obszaru tego kontynentu zajmują wyżyny oraz góry. Jest to blisko 3/4 powierzchni całego kontynentu. Oprócz wspomnianych wcześniej Himalajów, do najwyższych łańcuchów górskich możemy zaliczyć także Karakorum oraz Hindukusz. Będą to góry, które powstały w ostatniej orogenezie, w orogenezie alpejskiej. Starsze góry będą niższe. Jako przykład takiego łańcucha górskiego warto kojarzyć Ural, który jest równocześnie granicą pomiędzy Azją a Europą. Jako przykład starszych gór możemy wymienić także Sajany. Z kolei jako inne przykłady gór, które powstały w czasie fałdowania alpejskiego, nad pewnością warto by było znać Kaukaz, który stanowi granice pomiędzy Europą a Azją oraz góry znajdujące się na wschodzie kontynentu, na przykład Góry Wierchojańskie czy Kołymskie. Ze względu na to, że Azja jest największym powierzchniowo kontynentem, w dodatku o dużej rozciągłości południkowej, w jej obszarze będą znajdować się wszystkie strefy klimatyczne.

Na obszarze Indonezji i Filipin będziemy mieć do czynienia z klimatem równikowym, wilgotnym oraz podrównikowym. Będzie to oczywiście klimat ciepły o wysokiej sumie opadów. Idąc dalej na północ trafimy do strefy klimatów zwrotnikowych. Tutaj zupełnie inny klimat będzie panował na obszarze Półwyspu Arabskiego, gdzie będzie to klimat gorący i suchy, podczas gdy w tej samej strefie klimatycznej na obszarze Indii oraz Półwyspu Indochińskiego będzie to klimat również o wysokich temperaturach, ale o dosyć wysokich opadach, które będą powstawać w wyniku występowania na tym obszarze wiatru, który nazywa się monsun, o którym powiemy sobie kilka słów więcej już za moment. Nieco dalej na północ będzie występować strefa klimatów podzwrotnikowych. Na zachodzie Azji, na wybrzeżach Morza Śródziemnego, a więc w Turcji, Izraelu będzie to klimat o cechach morskich, klimat śródziemnomorski, taki jaki znamy z Włoch czy Grecji. Natomiast przemieszczając się w głąb kontynentu będzie to klimat bardziej suchy o cechach kontynentalnych. Idąc dalej jeszcze na północ dojdziemy do strefy, która zajmuje zdecydowanie największy obszar, mianowicie do strefy klimatów umiarkowanych. Ta wykazuje bardzo duże zróżnicowanie. Klimat umiarkowany dzielimy na dwie podstawowe odmiany – chłodne lub ciepłe. Oprócz tego możemy wyróżnić także typy klimatów. W strefie klimatów umiarkowanych wyróżniamy trzy charakterystyczne typy. Klimat morski, który będzie cechował się mniejszymi amplitudami temperatury oraz wyrównanymi opadami w ciągu roku, będzie on oczywiście charakterystyczny dla obszaru wybrzeży. Natomiast zdecydowanie największy obszar będzie zajmował tutaj typ kontynentalny, który cechuje się wysokimi rocznymi amplitudami temperatury, przekraczającymi przeważnie 25 stopni Celsjusza oraz mniejszymi opadami i ich przewagą w okresie ciepłym. Na obszarach pomiędzy klimatem kontynentalnym a klimatem morskim będziemy wyróżniać klimat przejściowy. Ostatnią strefą klimatyczną, która występuje na obszarze Azji, będzie strefa klimatów okołobiegunowych i będą to obszary, w których średnia roczna temperatura jest poniżej zera. Obszary te będą znajdować się na północnych skrawkach kontynentu azjatyckiego.

Skoro zróżnicowany jest klimat, to oczywistym następstwem tego będzie również fakt, że zróżnicowana będzie także roślinność. W Indonezji będziemy mieć do czynienia z lasami równikowymi. Na obszarze Indii będą rosły lasy monsunowe, a w tej samej strefie klimatycznej, tylko że w klimacie skrajnym suchym, na półwyspie arabskim będziemy mieć do czynienia z pustyniami. Środkowa część kontynentu będzie cechować się zdecydowanie niższymi opadami, w związku z tym będą tam występować obszary pustynne lub półpustynne. Doskonałym ich przykładem będzie pustynia Gobi. W nieco wilgotniejszych odmianach klimatu umiarkowanego ciepłego będą z kolei pojawiać się formacje trawiaste, takie jak stepy, które są charakterystyczne m.in. dla obszaru Mongolii. Syberię w klimacie umiarkowanym, chłodnym będziemy sobie kojarzyć z tajgą, a więc olbrzymimi obszarami, które porastają lasy iglaste. Z kolei dla strefy klimatów okołobiegunowych charakterystyczna będzie tundra, a więc roślinność krzewiasta, taka jak borówki oraz karłowate drzewa.

Jednym z najbardziej charakterystycznych czynników wpływających na klimat Azji będzie wspomniany wcześniej monsun. Cyrkulacja monsunowa występuje na obszarze Azji Południowo-Wschodniej. Szczególnie powinniśmy ją sobie kojarzyć z obszarem Indii oraz Półwyspu Indochińskiego i południowej części Chin.

Cyrkulacja monsunowa jest związana z różnicami w tempie nagrzewania się obszarów lądowych i oceanu. Kontynent nagrzewa się szybciej niż woda. W związku z tym w lecie będą panowały wyższe temperatury. To jest zawsze charakterystyczna cecha, że w głębi kontynentu na tej samej szerokości geograficznej mamy wyższą temperaturę powietrza niż w obszarach nadmorskich, ponieważ morze w okresie letnim ogrzewa się wolniej a przez to ochładza nam klimat. W związku z tym, że obszar położony w głębi kontynentu będzie się mocniej nagrzewał, będzie tam występowała silniejsza konwekcja, a więc ruch powietrza do góry. Ciepłe powietrze jest lekkie, w związku z tym się unosi. Przy powierzchni ziemi natomiast go brakuje. Gdy powietrze się unosi, tworzy się ośrodek niskiego ciśnienia, w związku z tym w lecie nad obszarem kontynentalnej części Azji będzie dominował niż atmosferyczny. W tym samym czasie nad oceanem będzie tworzył się wyż, tam powietrze będzie opadać. Natomiast przy powierzchni ziemi wiatr będzie wiał właśnie znad Oceanu Indyjskiego w kierunku głębi kontynentu. Wiatr ten będzie posiadał dwie charakterystyczne cechy. Będzie przynosił ze sobą ochłodzenie, będzie powodował obniżenie temperatury, bo przecież powietrze na obszar kontynentu będzie docierać z chłodniejszego obszaru. Oraz, co jest najbardziej charakterystyczną cechą, będzie przynosił ze sobą opady. Opady w klimatach o odmianie monsunowej będą najwyższe w okresie letnim. Najcieplejszymi miesiącami wcale nie będą, tak jak w Polsce lipiec czy sierpień, bo wtedy już na obszar kontynentu wieje ten chłodniejszy wiatr, ten monsun, który wieje znad Oceanu Indyjskiego i powoduje niewielkie ochłodzenie. Nieco wyższe średnie miesięczne będziemy na tych obszarach notować w maju.

Zimą natomiast sytuacja jest odwrotna. Kontynent szybciej się nagrzewał w lecie, ale kontynent też szybciej stygnie, szybciej oddaje ciepło, woda robi to jednak wolniej. W związku z tym zimą nad kontynentem będzie zimne powietrze, które jest ciężkie i będzie opadać. Tutaj będzie tworzył się obszar wysokiego ciśnienia. Natomiast w tym samym czasie nad obszarem Oceanu Indyjskiego, gdzie powietrze jest cieplejsze i będzie unosić się do góry, będzie tworzył się układ niskiego ciśnienia. Wiatr oczywiście wieje z wyżu do nizu, a więc tym razem kierunek wiatru będzie całkowicie przeciwny do tego, który występuje w lecie, a więc wiatr będzie wiał z głębi kontynentu w kierunku oceanu. Będzie przynosił ze sobą, po pierwsze ochłodzenie, po drugie będzie przynosił ze sobą suche powietrze, a więc będzie powodował brak opadów. W związku z tym okres zimowy jest na tym obszarze okresem suchym.