Rzeźbotwórcza działalność rzeki

Coś przydatnego szczególnie dla maturzystów. Na maturze bardzo często pojawiają się pytania dotyczące form rzeźby a część z nich polega (znacznie upraszczając) na uzupełnianiu brakujących informacji. Poniżej znajduje się maksymalnie skompresowana dawka wiedzy w postaci tabelki skupiającej się na trzech elementach: nazwie formy terenu, czynniku rzeźbotwórczym oraz procesie, który prowadzi do powstania danej formy terenu.  Jeszcze niżej znajduje się wyjaśnienie wybranych pojęć.


Rzeźbotwórcza działalność rzeki

Czynnik rzeźbotwórczy

Proces rzeźbotwórczy

Forma terenu

rzeka 

erozja boczna 

meander

rzeka 

akumulacja

delta 

rzeka 

erozja wgłębna

dolina v kształtna 

rzeka

erozja wsteczna

wodospad

rzeka

eworsja

nisza eworsyjna

rzeka

eworsja

kocioł eworsyjny (marmit)

rzeka

akumulacja

stożek napływowy

rzeka

erozja

przełom

rzeka

erozja wgłębna

jar

rzeka

erozja wgłębna

kanion

rzeka

erozja wgłębna

katarakta

rzeka okresowa

erozja

wadi (ued)

 

Delta – nagromadzenie materiału rzecznego na dużej powierzchni w kształcie trójkąta w miejscu ujścia rzeki. Powstaje w wyniku spadku prędkości rzeki a więc i siły nośnej w momencie gdy ta wpada do zbiornika. 

Dolina V-kształtna – dolina rzeczna o przekroju w kształcie litery V. Cechuje się wąskim dnem i stromymi zboczami. Jest charakterystyczna dla górnego odcinka rzeki. Powstaje w wyniku pogłębiania koryta rzeki przez materiał skalny wleczony po dnie (Erozja wgłębna) 

 

Kanion – dolina rzeczna o wąskim dnie i bardzo stromych oraz wysokich zboczach przekraczających nawet kilometr. Powstaje na obszarze wyżynnym, gdzie rzeka łatwo wcina się w mniej odporne skały a erozja wgłębna przeważa nad erozją boczną.

 

 

Kanion / Obraz Piero Di Maria z Pixabay 

 

Kocioł eworsyjny (marmit) koliste zagłębienie w korycie rzeki w górnym odcinku. Może mieć głębokość dochodząca do kilku metrów. Powstaje w miejscach, gdzie woda tworzy zawirowania drążąc wtedy zagłębienia niesionym materiałem. 

 

Meander (zakole)  zakręt rzeki o łukowatym, sierpowatym kształcie powstający w dolinie rzecznej na terenie równinnym. Powstaje w wyniku przenoszenia się nurtu (miejsca w rzece gdzie woda płynie szybciej, a więc potrafi silniej erodować) od jednego brzegu do drugiego. Nurt zawsze będzie znajdował po zewnętrznej stronie zakrętu, gdzie będzie dominował proces erozji a brzeg będzie stromy. Na przeciwległym brzegu, gdzie prędkość rzeki jest mniejsza będą dominowały procesy akumulacji a brzeg będzie płaski. Końcowym efektem rozwoju meandru jest powstanie jeziora zakolowego. 

Meander / Obraz mistral66 z Pixabay

Nisza eworsyjna – zagłębienie u podnóża wodospadu powstające w wyniku procesu eworsji, a więc wirowego ruchu wody u podnóża wodospadu, który podcina jego dolna część. W przypadku pogłębiania niszy eworsyjnej dochodzi do oberwania się progu skalnego wodospadu i jego cofania. 

Wodospad z widoczną u podnóża niszą eworsyjną / Obraz 12019 z Pixabay

 

Przełom  zwężenie doliny rzecznej. Powstaje na obszarze, gdzie Rzeka przecina przeszkodę terenową, np wyżynę czy górę wcinając się w mniej odporne skały. 

 

Stożek napływowy  nagromadzenie osadów w kształcie wachlarza (stożka), płaskie lub lekko wypukłe, o niewielkim nachyleniu w kierunku biegu rzeki. Powstaje w miejscach, gdzie spadek rzeki maleje a wraz z nim siła transportującanp u wylotu rzek na przedpolu gór czy w miejscach ujść rzek o większym spadku w stosunku do rzeki głównej. 

 

Wadi (ued) – sucha dolina o stromych zboczach i płaskim dnie. Spotykana często na obszarach pustynnych. Wykorzystują ją rzeki okresowe, a więc wypełniają się wodą tylko w porze deszczowej. Doliny te powstały w plejstocenie, kiedy klimat był wilgotniejszy. 

Fragment małej doliny wykorzystywanej przez rzeki okresowe / Obraz baechtle z Pixabay

 

Wodospad – fragment rzeki, w którym woda swobodnie opada z progu skalnego. Erozja wsteczna i wgłębna prowadzą do oddzielenia stromym progiem bardziej odpornych skał. Wodospady powstają także na obszarach, gdzie powstały uskoki oraz na progach dolin zawieszonych. 

 

 

 

 

 

 

 

GeoEdukacja to gry, podcasty, kanał youtube i ta strona interentowa.

Wspieraj działalność GeoEdukacji w serwisie Patronite.

Dodaj komentarz