Kolejny materiał przeznaczony w szczególności dla maturzystów. Na maturze bardzo często pojawiają się pytania dotyczące form rzeźby a część z nich polega (znacznie upraszczając) na uzupełnianiu brakujących informacji. Poniżej znajduje się maksymalnie skompresowana dawka wiedzy w postaci tabelki skupiającej się na trzech elementach: nazwie formy terenu, czynniku rzeźbotwórczym oraz procesie, który prowadzi do powstania danej formy terenu.  Jeszcze niżej znajduje się wyjaśnienie wybranych pojęć.

Bruk deflacyjny – teren pokryty grubszym materiałem, którego wiatr nie jest już w stanie przenosić. Powstaje na terenie z którego wiatr wywiał już drobny materiał (pył, piasek) a pozostał cięższy materiał, którego wiatr nie może unieść. 

Kamienie widoczne na zdjęciu tworzą bruk deflacyjny / Obraz Beatrice Schmuki z Pixabay

Graniaki – okruchy skalne, kamienie, które posiadają oszlifowaną powierzchnię z dwóch stron, która tworzy ostrą krawędź. Szlifowanie odbywa się przez ziarenka piasku, które nosie wiatr. 

Grzyb skalny – pojedyncze skały o wysokości do kilku metrów, których dolna część jest węższa w stosunku do wyżej znajdujących się fragmentów skały. Dzieje się tak dlatego, że większość piasku jest transportowana nisko nad powierzchnią terenu i to właśnie te części skały są najsilniej szlifowane przez niesione przez wiatr ziarenka piasku. 

Grzyb skalny / Obraz Jim Black z Pixabay

Jardangi – ostre grzbiety ułożone równolegle oddzielające od siebie kolejne obniżenia. Ich wysokość może dochodzić do 200 m a długość do kilkudziesięciu kilometrów. Powstaje na obszarze gdzie występują wiatry o stałych kierunkach. Wiatr niosąc ze sobą materiał szlifuje nim podłoże prowadząc do powstania obniżeń w miejscu gdzie skały są mniej odporne, a następnie stałe je pogłębia. Grzbiety powstają w miejscach, gdzie skały są nieco bardziej odporne na niszczenie. 

Misy, rynny deflacyjne – owalne (misy) lub podłużne (rynny) zagłębienia powstałe w wyniku wywiewania (deflacji) luźnego materiału z podłoża. 

Misa deflacyjna, jej głębokość wyznacza wilgotny piasek w dnie zagłębienia / Pixabay.com

Okap skalny – ściany skalne, których dolna część jest wyraźnie cofnięta w stosunku do górnej. Powstają tak jak grzyby skalne.  

Okap skalny w rezerwacie skałki Piekło pod Niekłaniem / fot. Michał Barański

Wydmy – piaszczyste wzniesienia o asymetrycznych zboczach. Stok dowietrznym jest łagodny, stok zawietrznym jest bardziej stromy (około 20-30 stopni) a kąt nachylenia w przybliżeniu odpowiada kątowi naturalnego ssypu piasku. Powstają w wyniku akumulacyjnej działalności wiatru. Wyróżniamy kilka rodzajów wydm: 

 

Paraboliczne– charakterystyczne dla nieco wilgotniejszych odmian klimatu. Mają kształt sierpa a do przodu bardziej wysunięte jest czoło wydmy. Dzieje się tak dlatego, że ramiona Wydmy zostają unieruchomione przez wilgoć znajdująca się w podłożu lub roślinność. 

 

Barchany– charakterystyczne dla suchych klimatów. Mają kształt sierpa a do przodu bardziej wysunięte są ramiona ze względu na mniejszą ilość piasku jaka tam się znajduje 

Barchany / fot. Free-Photos z Pixabay.com

 

Poprzeczne – wały o długości kilku metrów biegnące prostopadle do kierunku wiatru. Powstają z połączenia barchanów ramionami 

 

Podłużne – wały o długości do 100m ułożone równolegle do kierunku wiatru. Powstają z połączenia barchanów ramionami na obszarach o silnych wiatrach. 

 

Gwiaździste– Wydmy o kształcie stożka. Tworzą się na obszarach o zmiennych kierunkach wiatrów w wyniku połączenia się kilku barchanów. 

 

Zmarszczki eoliczne (ripple marki) – przebiegające równolegle, niewielkie, kilku centymetrowej wysokości nagromadzenie piasku o przekroju asymetrycznym jak Wydmy. Ułożone są prostopadle do kierunku wiatru. Tworzy je suchy piasek przenoszony przez wiatr. 

Zmarszczki eoliczne / fot. Michał Barański

GeoEdukacja to gry, podcasty, kanał youtube i ta strona interentowa.

Wspieraj działalność GeoEdukacji w serwisie Patronite.