Na początek kilka słów na temat rekordów.

Jako najwyższy wodospad najczęściej podaje się Salto Angel w Ameryce Południowej a konkretnie w Wenezueli. Jego wysokość wynosi około 1 km, zależnie od źródła danych ale najczęściej powtarzająca się wartość to 979 m. Z pewnością jest to wodospad, który ma największy nieprzerwany spadek ponad 700m (a nawet 807 m zależnie od źródła). A potem zaczynają się schody. Bo według World Waterfall Database wysokość Salto Angel (którego nazwa w tej bazie to Kerepakupai Merú – taka też jest nazwa tego wodospadu w języku miejscowych Indian) to 807 metrów – czyli w kategorii najwyższy wodospad ląduje na … 13 miejscu.

W uproszczeniu: 979 m to oficjalny pomiar z 1949 roku przeprowadzony przez National Geographic Society, który nie był dokładny. Szczegółowe wyjaśnienie na stronie World Waterfall Database.

No to co jest na pierwszym miejscu? Według World Waterfall Database najwyższym wodospadem jest Tugela Falls w RPA z wysokością 948 m. Woda spada z niego tylko przez 4 miesiące pory deszczowej. Sam wodospad składa się z 5 progów.

Póki co, internetowa Brittanica, Księga Rekordów Guinessa jako najwyższy wodospad wskazują Salto Angel ( 979 m). Zapewne dlatego, że jest to wciąż ostatni aktualny (choć być może błędny) oficjalny pomiar.

Anglojęzyczna Wikipedia jako najwyższy wodospad wskazuje Tugela Falls, ale z wysokością 983 m. World Waterfall Database twierdzi, że pomiar jest błędny.

Warto dodać, że nie ma standardów pomiaru wodospadu. W sensie gdzie jest jego koniec, w którym miejscu kończy się próg, od jak małego spadku przestajemy mówić o wodospadzie…

A w jaki sposób powstają wodospady? Tworzą się wtedy, gdy rzeka w wyniku erozji wgłębnej dokopie się do bardziej odpornych skał. Taki wodospad tworzy lokalną bazę erozyjną, czyli poziom, poniżej którego rzeka znajdująca się powyżej wodospadu nie może się wciąć w podłoże.

Jednak rzeka jest uparta i stopniowo ten próg skalny będzie ulegał niszczeniu a w konsekwencji sam wodospad będzie się cofał. Powodują to dwa procesy, przy czym właściwie jeden jest efektem drugiego.

Ale po kolei.

Woda spadając nie ląduje sobie grzecznie i płynie dalej, ale na dole wpada w ruch wirowy a razem z nią materiał o różnej grubości. Ten ruch wirowy wody nazywa się eworsja. Będzie on powodował powstawanie kotła eworsyjnego, czyli zagłębienia, które powstaje u podnóża wodospadu lub progu skalnego. Zagłębienie, jak sama nazwa wskazuje to taka dziura w ziemi, ale dla nas będzie niewidoczna, bo znajduje się w dnie rzeki. Ok, możemy ją zobaczyć, gdy odpompujemy rzekę, tylko po co to robić? Wystarczy znaleźć rzekę okresową z progami skalnymi. No i znalazłem taką dla Was.

Kanion Jakuba na wyspie Rodos to miejsce gdzie w lecie (klimat śródziemnomorski – brak opadów) rzeka odsłania swoje dno. Idąc doliną rzeki decydujemy się na podejście pod kilka takich progów. Czwarty był ponad moje możliwości a poza tym było już widać piąty, który doskonale dokarmiał mój lęk wysokości. To co widać na zdjęciach poniżej to przykłady kotła eworsyjnego. Doskonale widać, że woda wcięła się w skały bliżej progu skalnego i w miarę oddalania się od niego, wysokość na jakiej znajdowałoby się dno koryta rzeki delikatnie wzrasta.

To nie jest jednak jedyna forma terenu, jaka powinna kojarzyć się z wodospadami. Oprócz kotła eworsyjnego, drugą charakterystyczną formą jest nisza eworsyjna. Jest to zagłębienie w progu skalnym, które w sytuacji gdy będzie się ono powiększać i podcinać podstawę progu skalnego w końcu doprowadzi do osunięcia się skał tworzących wodospad. Będzie to również oznaczać, że próg wodospadu cofnie się w porównaniu do pierwotnego miejsca w którym się znajdował czyli pojawia nam się drugi z procesów – erozja wsteczna.

W tym samym kanionie Jakuba udało mi się sfotografować delikatnie zarysowaną niszę eworsyjną, jednak zdecydowanie lepiej jest ona widoczna na kolejnych zdjęciach pochodzących z Islandii (źródło: Pixabay).