Plastik. Rozejrzyj się. Dookoła Ciebie jest mnóstwo rzeczy wytworzonych z plastiku, czyli z ropy naftowej. Plastik powstaje z tej frakcji ropy naftowej, która jest odpadem przy produkcji benzyny. Tak więc po prostu zagospodarowujemy odpady, które w innym przypadku musielibyśmy gdzieś składować lub utylizować. To dlaczego w takim razie coraz częściej mówimy o tym, że plastik jest zagrożeniem?

Plastik oczywiście jest przez nas wykorzystywany na różne sposoby. Powstają z niego zarówno zabawki, sprzęt biurowy, części do telefonów czy ubrania i siatki foliowe. Niektóre z jego zastosowań będzie nam zastąpić łatwiej innymi produktami, a inne będą zdecydowanie trudniejsze do zastąpienia. Największa dyskusja dotyczy opakowań na napoje, bo tu wydaje się, że rozwiązanie uda się znaleźć najprościej – chodzi o szkło.

Jeżeli porównamy że sobą proces produkcji plastiku i szkła, którego zastępczo moglibyśmy używać do przechowywania wielu rzeczy, zalet szkła na pierwszy rzut oka nie widać. Jeżeli spojrzymy na te dwa materiały po raz drugi przy procesie recyklingu, to możemy mieć podobny problem. Szkło jest cięższe, więc jego transport do sklepu, czy przetwórni odpadów jest bardziej kosztowny. Szkło wymaga wyższej temperatury niż plastik aby je przetopić a co za tym idzie większej ilości energii, więc gdzie ta ekologia? Przyjrzyjmy się trochę dokładniej plastikowi.

Proces produkcji

Plastik powstaje z ropy naftowej. W rafineriach jest ona rozdzielana na poszczególne frakcje, które są wykorzystywane do różnych celów. W skrócie: benzynę czy olej napędowy wytwarzamy z innej części ropy naftowej niż plastik. Teoretycznie więc wykorzystujemy część ropy naftowej, której gdybyśmy nie użyli – trafiłaby gdzieś jako odpad. Nie do końca tak jest. Naftę (bo tak się nazywa ta frakcja ropy) musimy dalej przetwarzać (proces ten nazywa się krakowaniem) aby pozyskać interesujące nas węglowodory.

Jednak produkcja plastiku to nie jest wyłącznie zabranie “fragmentu” ropy naftowej. Aby doszło do jej zamiany w plastik, potrzebujemy w procesach produkcji użyć pewnych ilości wody i energii, której wytwarzanie w większości przypadków będzie związane z emisją co2 do atmosfery. Do tego wszystkiego dochodzi oczywiście transport surowca do fabryki, butelki do rozlewni wody a następnie do sklepu. W ciekawy sposób te koszty są zaprezentowane na poniższej ilustracji, która pokazuje dodatkowe koszty opakowania – czyli butelki – w porównaniu do wody pochodzącej z kranu.

źródło: https://wodawolnaodbutelek.sendzimir.org.pl/

Generalnie do produkcji jednego kilograma plastiku zużywamy około 185 litrów wody. Bardzo trudno będzie nam znaleźć ogólne wyliczenia dotyczące energii i zużycia dodatkowych surowców, ponieważ bardzo wiele zależy od rodzaju plastiku i jego przeznaczenia. Zależnie od potrzebnych właściwości jakie plastik ma posiadać, do produkcji dodajemy: lubrykanty, barwniki, anty oksydanty, środki zmniejszające palność, plastyfikatory i inne.

W przybliżeniu możemy powiedzieć, że produkcja plastiku pochłania 6% światowej produkcji ropy naftowej. To jak się okazuje więcej, niż przemysł lotniczy

Użytkowanie

Tu plastik ma zdecydowanie więcej zalet zwłaszcza jeżeli skupimy się na porównywaniu jego ze szklaną butelką. Jest lżejszy, a więc będzie powodował obniżenie kosztów transportu. Jest bardziej elastyczny, rzadziej pęka a więc w tym kontekście możemy powiedzieć, że jest bardziej wytrzymały.

Ale to także na etapie użytkowania zaczynają się pierwsze problemy. Poniższy wykres przedstawia nam produkcję plastiku w latach 1950-2015. Wyraźnie widzimy stale rosnący trend i wpływ kryzysów gospodarczych. Tempo w jakim rośnie produkcja jest gigantyczne. Ale chciałbym zwrócić uwagę na jeden, bardzo ważny element. Na średni czas korzystania z produktu. Zauważcie, że z 448 milionów ton plastiku wyprodukowanych w 2015 roku, zdecydowana większość w stosunku do pozostałych zastosowań (161 milionów ton) to opakowania, które używamy przeciętnie krócej niż 6 miesięcy… A to powoduje ogromną potrzebę następnego z etapów – recyklingu.

Recykling

Recykling to termin, który oznacza odzyskiwanie surowców z odpadów i wykorzystywanie ich do produkcji nowych. Bardzo charakterystyczne jest logo, a więc trójkąt stworzony ze strzałek, gdzie jedna przechodzi w drugą. Możemy to czytać jako nieskończony i samowystarczalny proces.

Poniższy wykres skupia się na samych opakowaniach plastikowych. W Polsce poddawanych recyklingowi jest nieco poniżej 40% opakowań (dane za 2018 rok), przy średniej unijnej na poziomie 40%.  Pamiętajmy, że obszar UE jest zdecydowanie lepiej rozwinięty gospodarczo w porównaniu do większości krajów, w których należy się spodziewać, że te wartości będą mieć znacznie niższe poziomy.

Jeżeli popatrzymy na dane za wcześniejszy okres (rok 2016 na wykresie znajdującym się poniżej)) okaże się, że w przypadku Polski wynik był lepszy. Na mapie, które prezentuje stopień recyklingu opakowań jesteśmy zaznaczenie kolorem odpowiadającym wartościom 40-50%. Na wykresie pojawia się wartość 30% ale dotyczy ona całkowitej ilości przetworzonych odpadów plastikowych.

Poza tym pamiętajmy, że:

1. Rozmawiamy o najlepiej rozwiniętej części świata

2. Wartość 40% w dalszym ciągu oznacza, że znaczna część odpadów trafia na wysypiska.

Poniższy wykres prezentuje jeszcze kilka ciekawych liczb, z którymi warto się zapoznać, które jednak pominę aby nie odbiegać za bardzo od tematu.

źródło: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20181212STO21610/odpady-z-tworzyw-sztucznych-i-recykling-w-ue-fakty-i-liczby

Ok, 40, nawet 30% recyklingu to jeszcze nie jest tragedia. Tylko co tak naprawdę oznacza? Że 40% całego plastiku podlega recyklingowi? Niestety nie, bo po drodze do recyklingu jest jeszcze jeden etap:

Segregacja

Nie jest to prosty etap. Mamy 7 różnych oznaczeń dotyczących produktów plastikowych, zależnie od wiązań polimerowych.

O tym do czego służą poszczególne opakowania i czy da się je przetworzyć, bardzo szczegółowo i jednocześnie przystępnie, przeczytacie w tym artykule

Poniżej ilustracja, która w uproszczony sposób przedstawia podział plastiku. Dodatkowo kolory oznaczają “łatwość” odzyskania plastiku i powtórnego recyklingu. Zauważmy, że prawie 1/4 wszystkich odpadów plastików ma oznaczenie “7”, co oznacza zmieszane. W praktyce oznacza to, że odzyskanie plastiku w takiej formie jest praktycznie niemożliwe.

W badaniu z 2019 roku zaledwie 66% procent Polaków deklarowało, że segreguje odpady…

Poniższa grafika prezentuje nam kilka istotnych wartości. W 2015 roku “wyprodukowano” w UE 30 milionów ton odpadów plastikowych. Zaledwie 5 milionów ton, czyli 17% odpadów zostało przetworzonych. Zdecydowana większość (57%) trafiła na wysypiska lub do spalarni. Ale widzimy, że brakuje nam 26% – to ilość, która nie została odzyskana jako odpady posegregowane.

źródło:https://www.eea.europa.eu/publications/reducing-loss-of-resources-from/reducing-loss-of-resources-from

Także poniższy wykres mówi nam, że nie wszystko jest ok. Skoro wcześniej wspominamy, że w 2016 roku przetwarzamy około 30% wszystkich odpadów plastikowych, w 2014 przetwarzamy niemal 40% opakowań, to dlaczego patrząc na poniższy wykres z łatwością zauważymy, że zdecydowana większość poszczególnych rodzajów plastiku jest wyprodukowana jako świeży plastik, a tylko niewielka część jest zaznaczona kolorem pomarańczowym, który oznacza plastik wyprodukowany w wyniku recyklingu?

Wykorzystanie plastiku. Niebieski kolor – plastik dziewiczy (wyprodukowany z ropy naftowej), pomarańczowy kolor – plastik pochodzący z recyklingu. Źródło: https://www.plasticsforchange.org/blog/category/why-are-plastic-recycling-rate-so-low

Poniżej prezentuję zestawienie w postaci wykresu, które pokazuje co się stało z plastikiem wyprodukowanym w latach 1950-2015. Łącznie w tym okresie czasu wyprodukowano ponad 8 mld ton, z czego znacznie ponad połowa (5,8 mld ton) została użyta jeden raz. Z całej tej liczby w podanym okresie czasu, procesom recyklingu poddano zaledwie 500 mln ton (6% całości), a z tego dalej używane było 100 mln ton…

Produkcje i los plastiku / źródło: https://ourworldindata.org/plastic-pollution#how-do-we-dispose-of-our-plastic

Krótko mówiąc, w dalszym ciągu produkujemy znacznie więcej niż segregujemy, przetwarzamy i wprowadzamy do użycia. Dlaczego? Bo jest taniej. Taniej jest wyprodukować plastik nie pochodzący z recyklingu a klient, który jest na końcu tego łańcucha wybierze w większości produkt tańszy a nie bardziej ekologiczny.

Jak do tej pory pojawiły się dwa problemy związane z recyklingiem:

Po pierwsze – nie wszystkie odpady plastikowe są segregowane i przygotowane do recyklingu

Po drugie – nie jesteśmy w stanie przetworzyć całego plastiku. I to nie jest kwestia ilości, ale możliwości technicznych.

Ale niestety, jest jeszcze po trzecie:

Załóżmy, że mieszkamy w idealnym kraju, gdzie 100% odpadów podlega segregacji. Tu pojawia się kolejny problem dotyczący plastiku. Nie każdy plastik da się przetworzyć, a przy każdym procesie recyklingu plastik może być przetworzony tylko w dół, to znaczy, że z butelki na wodę nie możemy zrobić kolejnej butelki na wodę, tylko coś do czego wykorzystywany jest plastik gorszej jakości. W konsekwencji po kilku procesach recyklingu docieramy do pewnego punktu, w którym plastiku nie daje się przetworzyć… Dzieje się tak dlatego, że z czasem następuje skracanie się łańcuchów polimerowych.

Dlatego w języku angielskim zamiast słowa recycle używa się terminu downcycle. Taki proces nie trwa w nieskończoność, co też sugeruje na poniższym rysunku brak jednej strzałki. Obieg nie jest zamknięty a w związku z tym nawet w przypadku 100% segregacji i 100% przetwarzaniu odpadów, które trafią do właściwych zakładów i tak części z nich nie uda się przetworzyć. Właściwie więc, nie możemy ciągle wykorzystywać plastiku, ale wydłużać czas, w jakim jesteśmy w stanie z niego korzystać.

To, co nie podlega segregacji i recyklingowi musi czekać na swoją naturalną kolej rzeczy, czyli musi się rozłożyć. I tu w przypadku plastiku musielibyśmy uzbroić się w ogromną cierpliwość. Plastik rozkłada się nawet kilkaset lat, zależnie od jego rodzaju.

I to właśnie w tych ostatnich dwóch etapach (recykling i segregacja) wychodzi nam przewaga innego rodzaju opakowań (szklanych lub aluminiowych) nad plastikowymi. W przypadku szkła segregacja odpadów jest łatwiejsza a recykling może trwać w nieskończoność, gdyż w jego trakcie szkło nie traci swoich właściwości.

Podsumujmy

Właściwa segregacja i recykling nie jest w stanie rozwiązać problemów z plastikowymi odpadami

Starajmy się jednak to robić jak najlepiej potrafimy, bo połowa połowy, to więcej niż połowa 1/4.

Starajmy się wydłużać czas używanych przez nas produktów z których trudno odzyskać plastik.

Zastąpmy jednorazowe opakowania wielorazowymi.

Zastąpmy plastik innymi surowcami (np. szkło)

Pozbądźmy się niepotrzebnych opakowań (doskonały przykład wody z kranu zamiast butelkowanej – sprawdź jaka jest jakość wody w Twojej sieci wodociągowej – na ten temat istnieje wiele mitów)

To wszystko możemy zrobić my – konsumenci. Nasze zachowania i predyspozycje zakupowe mają wpływ na decyzje producentów.

Pamiętajmy o tym.

Źródła:

The Hidden Water in Everyday Products

https://plastics.americanchemistry.com/How-Plastics-Are-Made/

https://www.ltu.se/cms_fs/1.5035!/plastics%20-%20final.pdf

https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/segregacja-odpadow-Polacy-statystyki-7716.html

https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/society/20181212STO21610/odpady-z-tworzyw-sztucznych-i-recykling-w-ue-fakty-i-liczby

https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/plastic-planet-waste-pollution-trash-crisis

https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20191105-2

https://www.plasticsforchange.org/blog/category/why-are-plastic-recycling-rate-so-low

https://ourworldindata.org/plastic-pollution#how-do-we-dispose-of-our-plastic

GeoEdukacja to gry, podcasty, kanał youtube i ta strona internetowa.

Wspieraj działalność GeoEdukacji w serwisie Patronite.